Uvod

Javna ustanova Narodno pozorište u Mostaru zvanično je osnovana i počela sa radom 28. novembra. 1949. godine u sali radničkog društva “Abrašević”. Tom prilikom je premijerno izvedena predstava “Noć u Globukom” slovenačkog pisca Mateja Bora, u režiji Safeta Pašalića. Iako je Odluka tadašnjeg osnivača sadržavala samo odredbu u kojoj se kaže: "Osniva se oblasno Narodno pozorište u Mostaru", i nikakvim drugim uputstvima nije bio određen njegov budući profil, Narodno pozorište je od samog početka repertoarski, kadrovski i organizacijski profilisano kao profesionalna teatarska kuća. U tom periodu je zatražena pomoć od Narodnog pozorišta iz Sarajeva da bi se što kvalitetnije realizirala odluka o osnivanju, te tako u Mostar stižu glumci: Saveta Beatović, Slavko Grahovac i Safet Pašalić, koji je ujedno bio i prvi direktor Pozorišta i režiser prve predstave. Oni su zajedno sa glumcima-amaterima iz Mostara, Trebinja i Vojvodine započeli veliki pozorišni san.

Pred-profesionalni period (1887. – 1949.)

Nezvanično, mostarsko pozorište je nastajalo i trajalo već više od šezdeset godina prije zvaničnog osnivanja pa je još u osamdesetim godinama XIX vijeka postojao vrlo živ i aktivan pozorišni amaterizam u Mostaru. Javljaju se i prvi domaći dramski autori, i sami glumci, Svetozar Ćorović, Aleksa Šantić, Osman Đikić, Jovan Protić i dr., a da bi repertoar bio što raznovrsniji, sami amateri počinju prevoditi dramske tekstove sa ruskog, njemačkog, francuskog i turskog jezika. Vremenom, ansambli angažuju glumce iz pozorišta Beograda i Zagreba, kao i reditelje i umjetnike putujućih družina.

U kulturnom preobražaju Mostara, teatar je odigrao jednu od najznačajnijih uloga. Znanje se prenosilo putem izgovorene riječi i edukovalo sa scene. To je bilo uzrokom da se počne razvijati veći interes za knjigom, prosvjetom i umjetnosti.

Od osnivanja 1951. do zadnje predratne premijere 1992. godine

Prve dvije sezone Pozorište je egzistiralo bez pozorišnog fundusa, u jednoj staroj, trošnoj pozorišnoj dvorani sa pozornicom bez ikakvog svjetlosnog parka. Ubrzo je sazrela odluka za gradnju, odnosno adaptaciju nove pozorišne zgrade.

Izgradnjom nove zgrade, dolaskom gospodina Safeta Čišića za upravnika Narodnog pozorišta 1. januara 1951. godine, angažovanjem novih već afirmiranih ali i glumaca početnika, tehničkim pojačanjem u savremenoj opremi i ljudstvu, stvara se kolektiv od 80 članova koji započinje ispisivati novu stranicu ovog teatra. Svečano otvorenje nove zgrade Pozorišta je bilo 17. novembra 1951. godine premijerom “Hasanaginice” Alekse Šantića u režiji Svete Milutinovića. Na otvorenju Narodnog pozorišta, upravnik Safet Čišić između ostalog je rekao: “Od danas kada naše Pozorište stiče svoj dom, mi ćemo se truditi da opravdamo očekivanja i ljubav svojih gledalaca, da Pozorište bude zaista narodno i da se što prije afirmiše kao visoka kulturna ustanova”.

I ovo nije bilo samo izrečeno obećanje već godine koje slijede određujemo kao zlatno doba Narodnog pozorišta u Mostaru.

Repertoarska orjentacija bila je usmjerena na afirmaciji domaćih dramskih djela te je sedam od deset premijernih izvođenja u jednoj sezoni pripadalo domaćim autorima, a od toga mostarskim više od polovine. Poštujući svoje autore i stavljajući njihova djela na repertoar rezultiralo je velikim zanimanjem građana da preko scene i javno izgovorene riječi čuju i prepoznaju likove koji potiču ili su još uvijek stanovnici njihovog rodnog grada. Raznolik repertoar od djela domaće dramske literature (autora: Alekse Šantića, Svetozara Ćorovića, Osmana Đikića, Hamze Hume i dr.), preko klasike (Branislav Nušić, Marin Držić, Jovan Sterija Popović, August Šenoa i dr.), sve do domaćih savremenih tekstova (Dragutin Dobričanin, Skender Kulenović, Josip Lešić, Miroslav Krleža, Miodrag Žalica, Safet Pašalić, Oskar Davičo i dr.) narodnih komada sa pjevanjem, pa sve do najznačajnijih djela iz svjetske dramatike (autora: Šekspira, Molijera, Šilera, Dikensa, Šoa, Ostrovskog, Gogolja, Goldonija, Lorke, Strindberga, Milera, Sofokla, Mrožeka, Dostojevskog i dr.).

Ovakav repertoar ne bi bio kvalitetno izveden niti bi bio scenski ostvariv da se nije vodilo računa o ansamblu koji se iz sezone u sezonu upotpunjavao i podmlađivao glumcima. Tako je bilo godina kada je u Narodnom pozorištu bilo u angažmanu 38 glumaca, generacijski različitih, ali uvijek spremnih na maksimalni kreativni angažman sa visoko izraženim stepenom etičnosti svoje profesije. Želimo ukazati i na to da je Pozorište pružalo mogućnost maksimallnog angažmana mladim glumcima, jedni su od ovog Pozorišta stipendirani a drugi animirani, i mnogi su na poziv ovog teatra i sugestiju svojih profesora sa akademija rado dolazili, a većina i ostajali, u Narodnom pozorištu u Mostaru.

U narednom periodu aktivnost samog Pozorišta se širi i osnivaju se još neki odjeli koji upotpunjuju djelatnost Pozorišta ali i ispunjavaju nastalu potrebu za edukacijom novog kadra. Tako se 1952. godine osniva Dramski studio i u septembru se upisuje 15 prvih polaznika. Motivi ovakvog tipa obrazovanja bili su dvojaki: prvo, Pozorište je nastojalo imati određen broj školovanih statista, a ujedno prepoznati talentirane mlade ljude koji bi se dalje usmjeravali na stručno školovanje u neku od postojećih akademija. Također, u novom pozorišnom zdanju djeluje i Gradski salonski orkestar, formiran na inicijativu teatra, koji je aktivno učestvovao u pripremi i izvođenju predstava Pozorišta. U aprilu 1954. godine Orkestar se odvaja od teatra i postaje zasebnom ustanovom. Od 1953. godine foaje Narodnog pozorišta zvanično postaje Likovna galerija slikarima Mostara.

U novembru 1956. godine, premijernim izvođenjem predstave “Biberče” Ljubiše Đokića u režiji Irena Ćenana, zvanično je promovisana Dječja scena koja će u sklopu Pozorišta djelovati do 1973. godine.

U težnji za praćenjem savremenih pozorišnih tendencija, na inicijativu Josipa Lešića, osnovana je kamerna scena “Studio 64” koja je predstavljala umjetnički izazov ansamblu i publici. Prva premijera na ovoj sceni je izvedena u oktobru 1959. godine, predstava “Obzirna bludnica” od Jean Paul Sartre-a u režiji Josipa Lešića. Narodno pozorište u Mostaru je pored navedenog imalo još aktivnosti koje su upotpunile njegov rad. Tako je ponedjeljkom djelovao Klub mladih, pred premijerna izvođenja predstava bi bio organizovan Školski teatar koji je za cilj imao upoznati mladu publiku sa autorima i praktičnim radom na predstavi.

Glasilo “Naše pozorište” je bilo štampano od 1951. do 1971. godine a bilo je namjenjeno publici da bi što bolje upoznali unutrašnji život pozorišta i kao list koji će poslužiti kao dokument za istoriju pozorišta. Ovaj period od 1951. do 1971. godine je ujedno nazvan zlatnim periodom Narodnog pozorišta u Mostaru. U narednom periodu od 1972. godine do rata 1992. Pozorište je imalo različite uspone i padove, česte izmjene u upravi koje su donijele neke dobre ali i manje dobre momente u razvoju i životu Pozorišta.

Od svog nastajanja 28. novembra 1949. godine do posljednje premijere prije rata, 27. februara 1992. godine, u rasponu od 42 godine svoga postojanja, Pozorište je realizovalo slijedeće:

Velika scena: 219 premijera

Dječja scena: 23 premijere

Studio 64: 34 premijere

Scene van matične zgrade 15 premijera

Ukupno su izvedena djela od 173 autora, od toga 90 domaćih, a 360 glumaca je zaigralo na scenskim prostorima Narodnog pozorišta u Mostaru.

Ratni i poslijeratni period (1992. do 1997. godina)

Posljednja reprizna predstava u sali Narodnog pozorišta prije početka rata u BiH bila je predstava “Derviš i smrt” održana 2. aprila 1992. godine, dok u ratnoj 1993. godini Pozorište nije imalo aktivan repertoar ali nije ni prekidalo pravni kontinuitet.

U ratnim uslovima Pozorište se konsoliduje prema mogućnostima i izvodi svoju prvu premijeru u ratu. Bilo je to poetsko-scenski prikaz “Opet strah”, autora Edina Huskovića, u režiji Hadžije Hadžibajramović. Premijera je održana na kamernoj sceni Narodnog pozorišta “Studio 64” (16.01.1994.). Iste godine se svečanom akademijom u ratnim uslovima obilježava 45 godina Pozorišta (27.11.1994.) a za direktoricu Pozorišta je postavljena Hadžija Hadžibajramović.

U ratnom i poslijeratnom periodu do 1997. godine premijerno je izvedeno 17 predstava.

Korišten tekst iz knjige “Narodno pozorište u Mostaru” autora Salke Šarića.